Yatırım kararlarınızı daha bilinçli almanıza yardımcı olacak, A’dan Z’ye en kapsamlı ve anlaşılır finansal terimler rehberi.

Finans ve borsa dünyası, kendine özgü terimleri ve kavramlarıyla ilk bakışta karmaşık görünebilir. “Volatilite”, “F/K Oranı”, “Temettü” veya “Ayı Piyasası” gibi sıkça duyduğunuz terimler kafanızda soru işaretleri mi yaratıyor? Yatırım analizlerini okurken veya piyasa haberlerini takip ederken kaybolmuş hissettiğiniz anlar oluyor mu?

Artık bu kavramlar sizin için birer engel değil, birer rehber olacak.

Etrefinans olarak, tüm yatırımcıların finansal okuryazarlığını artırma misyonuyla bu kapsamlı sözlüğü hazırladık. Amacımız, en karmaşık finansal terimle

ri bile herkesin anlayabileceği sade, net ve pratik örneklerle açıklamaktır. Burada bulacağınız tanımlar, sadece teorik bilgilerden ibaret değil, aynı zamanda Borsa İstanbul (BIST) ve Türkiye ekonomisinden güncel örneklerle zenginleştirilmiş, uygulanabilir bilgilerdir.

Neden Etrefinans Borsa Sözlüğü’nü Kullanmalısınız?

• Anlaşılır Dil: Karmaşık jargondan arındırılmış, sade ve net açıklamalar.

• Pratik Örnekler: Her terimi gerçek hayattan ve piyasalarımızdan örneklerle pekiştiriyoruz.

• Kapsamlı İçerik: A’dan Z’ye aradığınız tüm temel, teknik ve ekonomik kavramlar tek bir adreste.

• Güvenilir Kaynak: Analizlerimizdeki uzmanlığımızı ve titizliğimizi sözlüğümüze de yansıtıyoruz.

İster yatırım dünyasına yeni adım atan bir acemi olun, ister bilgilerinizi tazelemek isteyen deneyimli bir yatırımcı, bu sözlük sizin için bir başucu kaynağı olacak.

Aşağıdaki alfabetik listeden aradığınız terime kolayca ulaşabilir veya arama çubuğunu kullanarak saniyeler içinde istediğiniz tanıma erişebilirsiniz.

Bilgi güçtür ve doğru bilgi, kârlı yatırımların kapısını aralar. Yatırım yolculuğunuzda Etrefinans olarak yanınızdayız.

En Temel ve Popüler Terimler

A Harfi

• Ayı Piyasası (Bear Market): Fiyatların genel olarak uzun süreli bir düşüş trendinde olduğu piyasa durumu. Yatırımcı beklentilerinin karamsar olduğu dönemdir.

• Açığa Satış (Short Selling): Sahip olunmayan bir sermaye piyasası aracının (genellikle hisse senedi) ödünç alınarak satılması ve gelecekte daha düşük bir fiyattan geri alınarak kar elde etme stratejisi.

• Aracı Kurum (Brokerage Firm): Yatırımcıların hisse senedi, VİOP, fon gibi sermaye piyasası araçlarını alıp satmasına aracılık eden, SPK tarafından yetkilendirilmiş finansal kuruluş.

• Aktifler (Assets): Bir işletmenin sahip olduğu ve gelecekte ekonomik fayda sağlaması beklenen tüm varlıkların toplamı. (Dönen Varlıklar ve Duran Varlıklar olarak ikiye ayrılır).

• Anonim Şirket (A.Ş.): Sermayesi belirli paylara bölünmüş olan ve borçlarından dolayı sadece malvarlığıyla sorumlu bulunan şirket türü. Borsa İstanbul’da işlem gören şirketler anonim şirket statüsündedir.

• Arbitraj (Arbitrage): Fiyat farklılıklarından yararlanarak risksiz kar elde etme amacı güden işlem. Örneğin, bir hissenin farklı piyasalardaki fiyat farkından yararlanmak.

• “Al” Tavsiyesi (Buy Rating): Aracı kurum veya analistlerin, bir hisse senedinin gelecekte değer kazanacağını öngörerek yatırımcılara alım yapmasını önermesi.

B Harfi

• Borsa (Stock Exchange): Hisse senetleri, tahviller, emtialar gibi menkul kıymetlerin ve finansal varlıkların belirli kurallar çerçevesinde alınıp satıldığı organize piyasadır. Türkiye’deki ana borsa Borsa İstanbul’dur (BIST).

• Boğa Piyasası (Bull Market): Fiyatların genel olarak uzun süreli bir yükseliş trendinde olduğu, yatırımcı beklentilerinin iyimser ve alım iştahının yüksek olduğu piyasa dönemidir. Adını, boğanın saldırırken boynuzlarını aşağıdan yukarı doğru savurmasından alır.

• Bilanço (Balance Sheet): Bir şirketin belirli bir tarihteki finansal durumunu gösteren temel mali tablodur. Şirketin sahip olduğu varlıkları ve bu varlıkların hangi kaynaklarla (borçlar ve özkaynaklar) finanse edildiğini gösterir. Temel analizinin vazgeçilmez bir parçasıdır.

• Bedelsiz Sermaye Artırımı: Şirketlerin, iç kaynaklarını (birikmiş kârlar, yedekler vb.) kullanarak sermayelerini artırması ve karşılığında mevcut ortaklarına bedel ödemeden yeni hisse senedi vermesidir. Yatırımcının para ödemesi gerekmez, sadece elindeki lot sayısı artar.

• Bedelli Sermaye Artırımı: Şirketlerin, yeni yatırım veya borç ödemesi gibi ihtiyaçları için nakit sağlamak amacıyla hisse senetlerini mevcut ortaklarına belirli bir bedel (rüçhan hakkı kullanım fiyatı) karşılığında satarak sermayelerini artırmasıdır. Yatırımcının bu artırıma katılması için para ödemesi gerekir.

• Bono: Devletin veya özel şirketlerin, belirli bir vade sonunda anapara ve faizini geri ödemek koşuluyla borçlanmak için çıkardığı borçlanma aracıdır. Genellikle hisse senedine göre daha düşük riskli kabul edilir. Devletin çıkardıklarına “Hazine Bonosu” denir.

• Brüt Takas: Borsa İstanbul’da, bir hisse senedine getirilen ve işlem yapılan gün alınan hissenin aynı gün satılmasını engelleyen bir tedbir uygulamasıdır. Amaç, aşırı spekülatif ve anlık al-sat hareketlerini sınırlamaktır. Bu uygulamadaki hisseler, T+2 (takas) kuralına daha sıkı tabi olur.

• Broker (Aracı Kurum): Yatırımcıların borsa emirlerini (alım-satım) piyasaya ileten, bu işlemlere aracılık eden ve SPK tarafından yetkilendirilmiş kurum.

• Büyüme (Ekonomik Büyüme / Growth): Bir ülkenin mal ve hizmet üretimindeki artışı ifade eder. Genellikle Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’daki (GSYİH) yüzdesel değişim ile ölçülür. Yüksek büyüme, genellikle şirket kârlılıkları ve borsa için pozitif bir sinyaldir.

• Bütçe Açığı (Budget Deficit): Bir devletin belirli bir dönemdeki harcamalarının, gelirlerinden (vergiler vb.) fazla olması durumudur. Yüksek bütçe açığı, genellikle borçlanma ihtiyacını ve enflasyonist baskıyı artırabilir.

• Bollinger Bantları (Bollinger Bands): Teknik analizde kullanılan popüler bir göstergedir. Bir hareketli ortalamanın altına ve üstüne, standart sapma kullanılarak çizilen iki banttan oluşur. Fiyatların göreceli olarak ne kadar yüksek veya düşük olduğunu ve piyasadaki oynaklığı (volatiliteyi) ölçmek için kullanılır.

• Birleşme ve Devralma (Mergers & Acquisitions – M&A): İki veya daha fazla şirketin tek bir şirket çatısı altında birleşmesi (birleşme) veya bir şirketin diğer bir şirketi satın alması (devralma) işlemidir. Bu haberler, ilgili şirketlerin hisse fiyatları üzerinde çok büyük etkilere sahip olabilir.

Temel Analiz ve Bilanço Terimleri

A Harfi

• Aktif Kârlılığı (Return on Assets – ROA): Bir şirketin sahip olduğu varlıkları kullanarak ne kadar verimli bir şekilde kâr ürettiğini gösteren oran. (Net Kâr / Toplam Aktifler).

• Aktif Devir Hızı (Asset Turnover): Şirketin varlıklarını ne kadar etkin kullanarak satış geliri yarattığını gösteren bir verimlilik oranı. (Net Satışlar / Toplam Aktifler).

• Amortisman (Depreciation/Amortization): Bir şirketin sahip olduğu duran varlıkların (bina, makine vb.) aşınma, yıpranma veya eskime payının yıllık olarak gider yazılması.

• Ana Ortaklık: Bir şirketin sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olan ve yönetimde kontrol gücü bulunan tüzel veya gerçek kişi.

• Adil Değer (Fair Value): Bilgili ve istekli taraflar arasında, bir varlığın normal piyasa koşullarında el değiştirebileceği veya bir borcun ödenebileceği tahmini fiyat.

• Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) Giderleri: Şirketin yeni ürünler, hizmetler veya süreçler geliştirmek için yaptığı harcamalar.

B Harfi

• Borçlar (Liabilities): Bir şirketin bilançosunda yer alan ve geçmiş olaylardan kaynaklanan, ödenmesi gelecekte ekonomik bir çıkış gerektirecek olan mevcut yükümlülükleridir. İki ana gruba ayrılır: Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (bir yıldan az) ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (bir yıldan uzun).

• Bağımsız Denetim Raporu (Independent Audit Report): Bir şirketin finansal tablolarının (bilanço, gelir tablosu vb.) doğruluğunu ve güvenilirliğini, uluslararası denetim standartlarına göre inceleyen bağımsız bir denetim firması tarafından hazırlanan rapordur. Bu rapor, yatırımcının tablolardaki verilere güven duyması için hayati önem taşır.

• Birikmiş Kârlar / Geçmiş Yıl Kârları (Retained Earnings): Bir şirketin kurulduğu günden bugüne kadar elde ettiği net kârların, ortaklara temettü olarak dağıtılmayan ve şirket bünyesinde bırakılan kısmıdır. Bilançonun “Özkaynaklar” bölümünde yer alır ve şirketin kendi kendini ne kadar büyütebildiğinin bir göstergesidir.

• Borç/Özkaynak Oranı (Debt-to-Equity Ratio): Bir şirketin finansal kaldıraç seviyesini ölçen en temel oranlardan biridir. Şirketin toplam borçlarının, toplam özkaynaklarına bölünmesiyle bulunur. Oranın yüksek olması, şirketin borçla finanse edildiğini ve finansal riskinin daha yüksek olabileceğini gösterir.

• Beta Katsayısı (Beta Coefficient): Bir hisse senedinin, piyasanın geneline (genellikle BIST 100 Endeksi) göre ne kadar riskli veya oynak olduğunu gösteren bir ölçüttür.

  • Beta = 1: Hisse, piyasa ile aynı oranda hareket eder.

  • Beta > 1: Hisse, piyasadan daha oynaktır (daha riskli).

  • Beta < 1: Hisse, piyasadan daha az oynaktır (daha az riskli).

• Bağlı Ortaklık (Subsidiary): Ana şirketin, sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu ve üzerinde yönetim kontrolü kurduğu yavru şirkettir. Ana şirket, bağlı ortaklığının finansal sonuçlarını kendi bilançosunda konsolide eder (birleştirir).

• Başa Baş Noktası (Break-Even Point): Bir şirketin toplam gelirlerinin, toplam maliyetlerine (sabit ve değişken giderler dahil) eşit olduğu üretim veya satış seviyesidir. Bu noktada şirket ne kâr ne de zarar eder. Bir şirketin kârlılığa geçmek için ne kadar satış yapması gerektiğini anlamak için kullanılır.

• Banka Kredileri (Bank Loans): Şirketlerin yatırım, işletme sermayesi veya diğer ihtiyaçlarını finanse etmek için bankalardan kullandığı borçlardır. Bilançoda vadesine göre kısa veya uzun vadeli yabancı kaynaklar altında gösterilir ve şirketin faiz yükünü anlamak için önemlidir.

• Bileşik Faiz (Compound Interest): Bir yatırımın sadece anaparası üzerinden değil, aynı zamanda birikmiş faizleri üzerinden de faiz kazanmasıdır. “Faizin faizi” olarak da bilinir ve uzun vadeli yatırımlarda servet yaratmanın temel motorudur. Şirketlerin “Birikmiş Kârları” da aslında bileşik getiri mantığıyla büyür.

Teknik Analiz Terimleri

A Harfi

• Ağırlıklı Hareketli Ortalama (Weighted Moving Average – WMA): Belirli bir periyottaki fiyat verilerine farklı ağırlıklar atayarak hesaplanan, genellikle son günlere daha fazla önem veren bir hareketli ortalama türü.

• Aşırı Alım Bölgesi (Overbought): Bir finansal varlığın fiyatının çok hızlı ve aşırı yükseldiğini, artık bir düzeltme veya düşüşün muhtemel olduğunu gösteren teknik gösterge seviyesi (Örn: RSI’ın 70’in üzeri).

• Aşırı Satım Bölgesi (Oversold): Bir finansal varlığın fiyatının çok hızlı ve aşırı düştüğünü, artık bir tepki veya yükselişin muhtemel olduğunu gösteren teknik gösterge seviyesi (Örn: RSI’ın 30’un altı).

• Açılış Fiyatı (Opening Price): Bir işlem gününde bir menkul kıymetin işlem görmeye başladığı ilk fiyat.

• AROON İndikatörü: Bir trendin varlığını ve gücünü belirlemek için kullanılan, özellikle trendin başlangıç aşamalarını yakalamayı hedefleyen bir teknik analiz göstergesi.

• Accumulation/Distribution Line (A/D Line – Birikim/Dağıtım Çizgisi): Bir hisse senedindeki para akışını ölçmek için hem fiyatı hem de işlem hacmini kullanan bir teknik gösterge.

B Harfi

• Bayrak Formasyonu (Flag Pattern): Güçlü bir trend sırasında ortaya çıkan kısa süreli bir duraksama ve konsolidasyon formasyonudur. Genellikle trendin devam edeceğinin güçlü bir sinyali olarak kabul edilir. Grafikte, sert bir yükseliş veya düşüşten (bayrak direği) sonra gelen, ters yöne eğimli dar bir dikdörtgen veya paralel kanala (bayrak) benzer.

• Baskı (Alış/Satış Baskısı) (Pressure – Buying/Selling): Bir menkul kıymetin fiyatı üzerinde etkili olan alıcı veya satıcıların gücünü ifade eden bir kavramdır.

  • Alış Baskısı: Alıcıların satıcılardan daha agresif ve istekli olduğu, fiyatı yukarı iten gücü tanımlar. Genellikle yüksek hacimli yeşil mumlarla kendini gösterir.

  • Satış Baskısı: Satıcıların alıcılardan daha baskın olduğu, fiyatı aşağı çeken gücü tanımlar. Genellikle yüksek hacimli kırmızı mumlarla görülür.

• Boşluk (Gap): Bir işlem gününün kapanış fiyatı ile bir sonraki işlem gününün açılış fiyatı arasında, içinde hiç işlem gerçekleşmeyen bir fiyat aralığının oluşmasıdır. Boşluklar piyasa duyarlılığı hakkında önemli ipuçları verir ve genellikle dört türe ayrılır: Yaygın, Kopuş (Breakaway), Devam (Runaway) ve Tükeniş (Exhaustion) Boşluğu.

• Breakout (Fiyat Kırılımı): Bir hisse senedi fiyatının, önceden belirlenmiş bir destek veya direnç seviyesini ya da bir formasyon sınırını (üçgen, kanal vb.) kararlı bir şekilde ve genellikle artan bir işlem hacmiyle geçmesidir. Breakout, yeni bir trendin başlangıcını işaret edebileceği için teknik analistlerin en çok dikkat ettiği olaylardan biridir.

• Bar Grafiği (Bar Chart): Fiyat hareketlerini göstermek için kullanılan en temel grafik türlerinden biridir. Her bir “bar”, belirli bir zaman dilimindeki (örn: bir gün) dört önemli fiyat bilgisini içerir:

  • Açılış Fiyatı (Opening Price): Bar’ın solundaki küçük yatay çizgi.

  • En Yüksek Fiyat (High Price): Bar’ın en üst noktası.

  • En Düşük Fiyat (Low Price): Bar’ın en alt noktası.

  • Kapanış Fiyatı (Closing Price): Bar’ın sağındaki küçük yatay çizgi.

• Dip (Bottom): Bir fiyat grafiğindeki en düşük noktayı veya bir düşüş trendinin sonlandığı düşünülen seviyeyi ifade eder. Yatırımcılar genellikle bir trendin “dip” yaptığını teyit etmek için “İkili Dip” (Double Bottom) veya “Yuvarlanan Dip” (Rounding Bottom) gibi dönüş formasyonlarını ararlar. “Dipten alım” popüler bir strateji olsa da, bir dip seviyesinin teyit edilmesi kritik öneme sahiptir.

Piyasa ve Emir Terimleri

A Harfi

• Alış Emri (Buy Order): Bir yatırımcının, aracı kuruma belirli bir fiyattan veya piyasa fiyatından bir menkul kıymet almak için verdiği talimat.

• Alış-Satış Marjı (Bid-Ask Spread): Bir menkul kıymetin en iyi alış fiyatı (bid) ile en iyi satış fiyatı (ask) arasındaki fark.

• Açık Pozisyon (Open Position): Henüz kapatılmamış (ters işlemle sonlandırılmamış) bir alım veya satım pozisyonu.

• Ana Pazar: Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin, belirli likidite ve halka açıklık kriterlerine göre gruplandırıldığı pazarlardan biri.

B Harfi

• Birincil Piyasa (Primary Market): Menkul kıymetlerin (hisse senedi, tahvil vb.) ilk kez ihraç edilerek doğrudan yatırımcılara satıldığı piyasadır. En bilinen örneği, bir şirketin halka arz (IPO) yoluyla hisselerini ilk defa satışa sunmasıdır. Bu piyasa, şirketlerin sermaye topladığı yerdir.

• Baz Puan (Basis Point – BPS): Özellikle faiz oranları, tahvil getirileri ve endekslerdeki çok küçük değişimleri ifade etmek için kullanılan bir ölçü birimidir. 100 Baz Puan = %1‘dir. Örneğin, Merkez Bankası’nın faizi 25 baz puan artırması, faiz oranını %0,25 artırdığı anlamına gelir. Piyasa dilinde kafa karışıklığını önlemek için kullanılır.

• Bekleyen Emir (Pending Order): Piyasa fiyatı, yatırımcının belirlediği belirli bir seviyeye ulaştığında otomatik olarak aktif hale gelmesi için sisteme girilen alım veya satım emridir. Örneğin, fiyatı 50 TL olan bir hisseyi “48 TL’ye düşerse al” şeklinde girilen emir, bir bekleyen emirdir. “Limit Emir”ler bu kategorinin en yaygın örneğidir.

• BIST Endeksleri (BIST Indices): Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinin, belirli kriterlere (piyasa değeri, likidite vb.) göre gruplandırılmasıyla oluşturulan ve piyasanın genel performansını ölçen göstergelerdir. En bilinenleri şunlardır:

  • BIST 100: En yüksek piyasa değerine ve işlem hacmine sahip 100 şirketin hisselerinden oluşur ve Türkiye’deki en temel borsa göstergesidir.

  • BIST 30: BIST 100 içindeki en büyük ve en likit 30 şirketi temsil eder ve VİOP’ta vadeli işlem sözleşmelerine konu olur.

  • BIST Bankacılık (XBANK): Sadece bankacılık sektöründeki şirketleri içerir.

• Borçlanma Araçları Piyasası (BAP): Borsa İstanbul bünyesinde, Devlet Tahvilleri, Hazine Bonoları ve özel sektör tarafından ihraç edilen borçlanma senetlerinin (bono, tahvil) organize bir şekilde alınıp satıldığı piyasadır. Hisse Senedi Piyasası’ndan ayrı bir platformdur.

• Borsa Günlük Bülteni (Exchange Daily Bulletin): Borsa İstanbul tarafından her işlem günü sonunda yayınlanan ve o güne ait tüm alım satım işlemlerinin, fiyatların (açılış, en yüksek, en düşük, kapanış), işlem hacimlerinin, takas verilerinin ve diğer önemli istatistiklerin yer aldığı resmi rapordur. Veri analizi yapanlar için temel bir kaynaktır.

Ekonomik ve Genel Terimler

A Harfi

• Arz (Supply): Belirli bir dönemde, belirli bir fiyattan piyasaya sunulan mal veya hizmet miktarı.

• Altın: Geleneksel olarak güvenli liman olarak kabul edilen, hem emtia hem de yatırım aracı olarak işlem gören değerli bir maden.

• Alternatif Yatırım: Geleneksel hisse senedi, tahvil gibi araçların dışında kalan gayrimenkul, emtia, özel sermaye fonları gibi yatırım türleri.

B Harfi

• BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu): Türkiye’deki bankacılık sektörünün düzenlenmesi, denetlenmesi ve sağlıklı işlemesinden sorumlu olan kamu kurumudur. Aldığı kararlar (kredi kartı taksit sınırlamaları, bankaların sermaye yeterlilik oranları vb.) hem bankacılık hisselerini hem de genel ekonominin gidişatını doğrudan etkiler. Finansal istikrarın en önemli güvencelerinden biridir.

• Balon (Ekonomik Balon / Bubble): Bir varlık sınıfının (hisse senedi, gayrimenkul, kripto para vb.) fiyatının, temel ekonomik gerçeklerden ve içsel değerinden koparak aşırı ve sürdürülemez bir şekilde şişmesidir. Balonlar, genellikle “bu sefer farklı” psikolojisiyle beslenir ve sonunda her zaman ani ve sert bir düşüşle (“patlama”) sonuçlanır. Yatırımcılar için en büyük risklerden birini oluşturur.

• Benchmark (Kıyas / Eşik Değer): Bir yatırımın veya portföyün performansını ölçmek ve karşılaştırmak için kullanılan standart veya referans noktasıdır.

  • Örneğin, bir hisse senedi portföyünün performansı için en yaygın benchmark, BIST 100 Endeksi’dir. Eğer portföyünüz %20 getiri sağlarken BIST 100 %25 yükseldiyse, portföyünüz benchmark’ın altında kalmış demektir.

  • Aynı şekilde, risksiz bir yatırım için benchmark genellikle mevduat faiz oranıdır.

• Borç Stoku (Kamu Borç Stoku / Debt Stock): Bir devletin, bugüne kadar birikmiş olan toplam iç ve dış borç miktarını ifade eder. Bütçe açığından farkı şudur: Bütçe açığı bir yıllık akışı (gelir-gider farkını) gösterirken, borç stoku toplam birikimi (havuzdaki toplam borcu) gösterir. Genellikle “Kamu Borç Stoku / GSYİH” oranı, bir ülkenin borçluluk seviyesini ve ekonomik kırılganlığını ölçmek için kullanılır.

• Bretton Woods Sistemi: II. Dünya Savaşı sonrasında, uluslararası para sistemini düzenlemek amacıyla kurulan ve ABD Doları’nın altına, diğer para birimlerinin de dolara sabitlendiği sistemdir. 1970’lerde çökmesine rağmen, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi günümüzün en önemli ekonomik kurumlarının temelini atmıştır. Modern finans sisteminin tarihini anlamak için kritik bir kavramdır.

İleri Düzey, Türev Piyasası ve Opsiyon Terimleri

A Harfi

• Amerikan Tipi Opsiyon (American Option): Alıcısına, opsiyon sözleşmesini vadesi dolana kadar herhangi bir işlem gününde kullanma hakkı veren opsiyon türü.

• Asya Tipi Opsiyon (Asian Option): Vade sonundaki uzlaşı fiyatının, dayanak varlığın sadece son günkü fiyatına değil, belirli bir vadedeki ortalama fiyatına göre hesaplandığı egzotik bir opsiyon türü.

• At-the-Money (ATM) Opsiyon (Başabaş Opsiyon): Dayanak varlığın piyasa fiyatının, opsiyonun kullanım fiyatına çok yakın veya eşit olduğu durum.

• Alfa (Alpha): Bir portföyün veya yatırımın, piyasanın genel getirisine (genellikle bir endekse göre) kıyasla ne kadar daha iyi veya daha kötü performans gösterdiğini ölçen bir risk-getiri metriği. Pozitif alfa, piyasadan daha iyi bir performansı ifade eder.

• Açık Faiz (Open Interest): Vadeli işlem ve opsiyon piyasalarında, henüz kapatılmamış (yani ters işlemle sonlandırılmamış) toplam sözleşme sayısını gösterir. Piyasadaki toplam para miktarının bir göstergesi olarak yorumlanır.

B Harfi

• Black-Scholes Modeli (Black-Scholes Model): Finans dünyasının en ünlü formüllerinden biridir. Bu, belirli varsayımlar altında, satım veya alım hakkı geri alınamayan (non-callable) Avrupa tipi opsiyonların teorik adil değerini hesaplamak için kullanılan matematiksel bir modeldir. Fiyatlamayı yaparken beş temel değişken kullanır: dayanak varlık fiyatı, kullanım fiyatı, vadeye kalan süre, risksiz faiz oranı ve dayanak varlığın volatilitesi.

• Binominal Opsiyon Fiyatlama Modeli (Binomial Option Pricing Model): Opsiyonları fiyatlamak için kullanılan bir diğer önemli yöntemdir. Black-Scholes modelinin aksine, zamanı ayrık dönemlere (dallara) böler ve her bir dönemde dayanak varlığın fiyatının sadece iki olası yöne (yukarı veya aşağı) gidebileceğini varsayar. Bu “fiyat ağacı” yapısı sayesinde özellikle Amerikan tipi opsiyonlar (vade öncesi kullanılabilen) gibi daha karmaşık türevlerin fiyatlanmasında esneklik sağlar.

• Kelebek Stratejisi (Butterfly Spread): Belirli bir aralıkta kâr etmeyi amaçlayan, sınırlı risk ve sınırlı getiri potansiyeline sahip bir opsiyon stratejisidir. En basit formuyla, düşük kullanım fiyatlı bir alım (call) opsiyonu almak, daha yüksek kullanım fiyatlı bir alım opsiyonu almak ve bu ikisinin ortasındaki kullanım fiyatından iki adet alım opsiyonu satmaktan oluşur. Temel beklenti, vade sonunda dayanak varlık fiyatının satılan opsiyonların kullanım fiyatına çok yakın kalması, yani düşük volatilitedir.

• Bariyerli Opsiyon (Barrier Option): Standart opsiyonlardan farklı olarak, opsiyonun aktif hale gelmesi (“knock-in”) veya geçerliliğini yitirmesi (“knock-out”) için dayanak varlık fiyatının önceden belirlenmiş bir “bariyer” seviyesine değmesi gereken egzotik bir opsiyon türüdür. Bu ek koşul nedeniyle genellikle standart opsiyonlardan daha ucuzdurlar ve spesifik riskten korunma (hedging) ihtiyaçları için kullanılırlar.

• Backwardation (Geriye Dönük Piyasa): Vadeli işlem (futures) piyasalarında, bir ürünün yakın vadeli sözleşme fiyatının, daha uzak vadeli sözleşme fiyatından daha yüksek olduğu piyasa durumudur. Bu durum genellikle, ürüne yönelik anlık talebin çok güçlü olduğunu veya yakın gelecekte bir arz sıkıntısı beklendiğini gösterir. Petrol gibi fiziksel emtialarda sıkça görülür. Zıttı “Contango”dur.

• Baz Riski (Basis Risk): Riskten korunma (hedging) amacıyla vadeli işlem piyasalarını kullanan bir yatırımcının veya şirketin karşılaştığı bir risktir. Korunulan spot ürünün fiyatı ile korunma için kullanılan vadeli işlem sözleşmesinin fiyatı arasındaki farka “baz” denir. Baz riski, bu farkın beklenmedik bir şekilde korunmacının aleyhine değişmesi riskidir. Bu nedenle, “mükemmel hedge” diye bir şeyin pratikte neredeyse imkansız olmasının ana nedenidir.

Ekonomik ve Makro Finansal Terimler

A Harfi

• Açık Piyasa İşlemleri (APİ): Merkez Bankası’nın para arzını ve faiz oranlarını kontrol etmek amacıyla devlet tahvili, bono gibi menkul kıymetleri alıp satması işlemi. Piyasaya likidite vermek veya piyasadan likidite çekmek için kullanılır.

• Alım Gücü Paritesi (Purchasing Power Parity – PPP): Farklı ülkelerdeki para birimlerinin alım güçlerini eşitleyen teorik döviz kuru oranı. “Bir sepet mal”ın farklı ülkelerdeki maliyetini karşılaştırır.

• Anti-enflasyonist Politika: Enflasyonu düşürmeyi veya kontrol altında tutmayı amaçlayan para ve maliye politikalarının bütünü. (Örn: Faiz artırımı, sıkı para politikası).

B Harfi

• BIS – Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements): Genellikle “merkez bankalarının merkez bankası” olarak anılan, İsviçre’nin Basel kentinde kurulu uluslararası bir finans kuruluşudur. Temel görevi, merkez bankaları arasında işbirliğini teşvik ederek küresel para ve finans istikrarını sağlamaktır. Dünya genelindeki bankacılık düzenlemeleri olan Basel Kriterleri‘ni belirleyen kurumdur.

• Basel Kriterleri (Basel Accords): BIS tarafından yayınlanan ve uluslararası bankacılık sisteminin daha güvenli ve sağlam hale gelmesini amaçlayan bir dizi düzenlemedir. Bu kriterler, bankaların karşılaşabilecekleri risklere (kredi riski, piyasa riski, operasyonel risk) karşı ne kadar sermaye tutmaları gerektiğini (Sermaye Yeterlilik Rasyosu) ve risk yönetimi standartlarını belirler. Bir banka hissesini analiz ederken, o bankanın Basel kriterlerine uyumu hayati önem taşır.

• Ödemeler Dengesi (Balance of Payments): Bir ülkenin, belirli bir zaman diliminde (genellikle bir yıl) dünyanın geri kalanıyla yaptığı tüm ekonomik işlemlerin sistematik kaydıdır. Bir ülkeye giren döviz ile ülkeden çıkan dövizi gösterir. İki ana bölümden oluşur:

  1. Cari İşlemler Dengesi: Mal ve hizmet ticareti, yurt dışı gelir-giderleri. (Türkiye’de en çok konuşulan “cari açık” bu kalemin bir parçasıdır).

  2. Sermaye ve Finans Hesabı: Doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları (hisse, tahvil alım-satımı) gibi sermaye akışları.

• Konjonktür (Business Cycle): Bir ekonominin zaman içindeki dalgalanmalarını, yani büyüme ve küçülme döngülerini ifade eden genel kavramdır. Genellikle dört aşamadan oluşur:

  1. Genişleme (Expansion): Ekonomik faaliyetlerin arttığı, işsizliğin azaldığı dönem.

  2. Zirve (Peak): Büyümenin en üst noktaya ulaştığı ve yavaşlamaya başladığı dönem.

  3. Daralma/Resesyon (Contraction/Recession): Ekonomik faaliyetlerin gerilediği, işsizliğin arttığı dönem.

  4. Dip (Trough): Daralmanın sona erdiği ve ekonominin yeniden toparlanmaya başladığı en alt nokta.
     Yatırımcılar, konjonktürün hangi aşamasında olunduğuna göre farklı sektörlere ve varlıklara yönelebilirler.

• Bütçe Fazlası (Budget Surplus): Bir devletin, bir mali yıl içerisinde topladığı toplam gelirlerin (vergi vb.), yaptığı toplam harcamalardan daha fazla olması durumudur. Bu durum, devletin borçlarını azaltmasına veya gelecekteki yatırımlar için fon biriktirmesine olanak tanır. “Bütçe Açığı”nın tam tersidir.

Şirketler Hukuku ve Kurumsal Finansman

A Harfi

• Adi Hisse Senedi (Common Stock): Sahibine şirket yönetimine katılma (oy hakkı) ve şirketin kârından pay alma (temettü) hakkı veren temel hisse senedi türü.

• Ana Sözleşme: Bir anonim şirketin kuruluşunu, amacını, sermayesini, yönetim yapısını ve faaliyet kurallarını belirleyen temel belge; şirketin anayasasıdır.

• Azınlık Payı (Minority Interest): Bir şirketin, kendi bilançosunda konsolide ettiği yavru veya iştirak şirketlerinde, kendisine ait olmayan hisse oranını ifade eden kalem.

• Ayni Sermaye: Bir şirkete sermaye olarak konulan nakit dışı varlıklar. (Örn: Gayrimenkul, makine, patent hakkı gibi).

B Harfi

• B Grubu Hisse Senedi (Class B Share): Bir şirketin sermayesini temsil eden ve sahiplerine farklı haklar tanıyan hisse senedi türlerinden biridir. Genellikle “A Grubu” hisseler yönetimde imtiyazlı (daha fazla oy hakkı) olurken, B Grubu hisseler daha az oy hakkına sahip veya hiç oy hakkı olmayan, ancak temettü gibi mali haklardan eşit şekilde yararlanan payları temsil eder. Borsa İstanbul’da işlem gören paylar genellikle bu gruptadır ve bu yapı, kurucu ailelerin veya ana ortakların şirket kontrolünü kaybetmeden sermaye artırmasına olanak tanır.

• Borçların Yeniden Yapılandırılması (Debt Restructuring): Finansal zorluk yaşayan bir şirketin, alacaklıları (bankalar, tahvil sahipleri vb.) ile masaya oturarak mevcut borçlarının koşullarını (vade, faiz oranı, anapara miktarı) yeniden müzakere etmesi sürecidir. Amaç, şirketin nakit akışını rahatlatarak iflastan kurtulmasını sağlamaktır. Bu süreç, hissedarlar için hem bir kurtuluş umudu hem de potansiyel bir hisse seyreltme (dilution) riski taşıyabilir.

• Bölünme (Spin-off / Demerger): Bir şirketin, bünyesindeki bir bölümü, iştiraki veya faaliyet alanını ayırarak yeni ve bağımsız bir şirket haline getirmesi işlemidir. Oluşturulan yeni şirketin hisseleri genellikle mevcut ortaklara dağıtılır. Şirketler bu yola genellikle ana faaliyet alanlarına odaklanmak, “gizli kalmış” bir değeri ortaya çıkarmak veya daha verimli bir yapıya kavuşmak için başvururlar. “Birleşme ve Devralma”nın tersi bir kurumsal eylemdir.

• Bağımsız Yönetim Kurulu Üyesi (Independent Board Member): Bir şirketin yönetim kurulunda görev yapan, ancak şirketin icrasında (günlük işleyişinde) yer almayan, şirketle ve ana ortaklarla önemli bir çıkar ilişkisi bulunmayan üyedir. Temel görevleri; şirketin stratejilerini objektif bir gözle denetlemek, kurumsal yönetim ilkelerinin uygulanmasını sağlamak ve özellikle küçük yatırımcıların haklarını korumaktır. SPK, halka açık şirketlerde belirli sayıda bağımsız üye bulunmasını zorunlu kılar.

• Bilanço Değeri / Defter Değeri (Book Value): Bir şirketin, bilançosuna göre hesaplanan net varlık değeridir. En basit tanımıyla, şirketin Toplam Varlıklarından Toplam Borçlarının çıkarılmasıyla bulunur ve bu sonuç, şirketin “Toplam Özkaynakları”na eşittir.

  • Hisse Başına Defter Değeri (HBBD) ise, bu toplam değerin ödenmiş sermayeyi temsil eden hisse senedi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Bu metrik, özellikle Fiyat/Defter Değeri (PD/DD) oranının hesaplanmasında kullanılan temel bir değerleme ölçütüdür.

Genel Piyasa ve Yatırım Kavramları

A Harfi

• Anapara (Principal): Bir borcun veya yatırımın ilk, orijinal tutarı. Faiz veya diğer getiriler bu tutar üzerinden hesaplanır.

• Altına Dayalı Kira Sertifikası: Geliri altına endeksli olan, faizsiz bir yatırım aracı olan kira sertifikası türü.

• Analist: Finansal piyasaları, sektörleri ve şirketleri inceleyerek yatırım tavsiyeleri ve raporlar üreten uzman.

• Ağırlıklandırma (Weighting): Bir portföy veya endeks içerisinde, her bir varlığın toplam değere olan oransal katkısı. (Örn: “BIST 100 endeksinde X hissesinin ağırlığı %5’tir.”).

• Akreditif (Letter of Credit – L/C): Genellikle uluslararası ticarette kullanılan, bir bankanın, alıcının ödemesini satıcıya yapacağına dair verdiği bir tür güvence mektubu. İhracatçı şirketlerin finansallarında önemli olabilir.

B Harfi

• “Al ve Tut” Stratejisi (Buy and Hold): En temel ve en bilinen uzun vadeli yatırım felsefelerinden biridir. Bu stratejide yatırımcı, temel olarak sağlam ve büyüme potansiyeli olduğuna inandığı şirketlerin hisselerini satın alır ve kısa vadeli piyasa dalgalanmalarını (volatiliteyi) göz ardı ederek bu hisseleri yıllarca elinde tutar. Amaç, şirketin uzun vadedeki büyümesinden ve bileşik getirinin gücünden faydalanmaktır.

• Mavi Çip (Blue Chip) Hisseler: Piyasada saygınlığı yüksek, finansal olarak çok güçlü, istikrarlı bir şekilde kâr eden ve genellikle düzenli temettü ödeme geçmişi olan büyük ve köklü şirketlerin hisselerine verilen isimdir. Adını, poker oyunundaki en değerli fiş olan mavi fişten alır. Bu hisseler genellikle piyasa dalgalanmalarına karşı daha dayanıklı olarak kabul edilirler ve daha az riskli yatırım arayanlar tarafından tercih edilirler.

• Davranışsal Finans (Behavioral Finance): Ekonomik ve finansal teorileri psikoloji ile birleştiren bir çalışma alanıdır. Geleneksel finans teorilerinin varsaydığı “rasyonel yatırımcı” modelinin aksine, yatırımcıların kararlarını alırken nasıl sistematik hatalar yapabildiğini ve psikolojik önyargılardan (sürü psikolojisi, aşırı güven, kayıptan kaçınma vb.) nasıl etkilendiğini inceler. Piyasada neden “balonlar” veya “panik satışları” yaşandığını anlamak için temel bir disiplindir.

• Ayı Tuzağı (Bear Trap): Teknik analizde sıkça karşılaşılan aldatıcı bir piyasa hareketidir. Bir hisse senedi veya endeksin fiyatının, önemli bir destek seviyesinin altına düşerek yatırımcılara düşüş trendinin devam edeceği izlenimini vermesi, ancak hemen ardından hızla toparlanarak tekrar destek seviyesinin üzerine çıkması durumudur. Bu hareket, düşüş bekleyerek açığa satış yapan (ayıları) pozisyonlarını zararla kapatmaya zorladığı için bu ismi almıştır.

• Dip Avcılığı (Bottom Fishing): Fiyatı önemli ölçüde düşmüş olan bir finansal varlığı, “artık en dibi görmüştür” beklentisiyle satın alma stratejisidir. Yatırımcı, bu düşüşün aşırı olduğuna ve varlığın yakında toparlanacağına inanır. Yüksek potansiyel getiri sunsa da, “düşen bıçağı tutmaya” benzetildiği için oldukça riskli bir stratejidir; çünkü fiyatların daha da düşme ihtimali her zaman vardır.

Yatırımcı Davranışları ve Argo Terimler

A Harfi

• Averaj Düşürmek (Maliyet Düşürmek / Averaging Down): Bir yatırımcının, fiyatı düşen bir hisse senedinden daha düşük seviyelerden tekrar alım yaparak toplam pozisyonunun ortalama maliyetini aşağı çekme stratejisi. (Not: Bu stratejinin riskli olabileceği ve dikkatli uygulanması gerektiği tanımda belirtilmelidir.)

• Algocu (Algo Trader): İşlemlerini, önceden programlanmış bilgisayar algoritmaları aracılığıyla otomatik olarak yapan yatırımcı veya kurum.

• Arkası Sağlam (Hisse): Yatırımcı argosunda, genellikle büyük bir yatırımcı, fon veya şirketin desteklediği, bu nedenle kolay kolay düşmeyeceğine inanılan hisse senedi için kullanılan bir tabir.

B Harfi

• Beklentiyi Satın Al, Gerçeği Sat (Buy the Rumor, Sell the News): Borsa piyasalarının en temel psikolojik prensiplerinden biridir. Bir hisse senedi fiyatının, olumlu bir haber veya gelişme beklentisiyle (örneğin, yüksek kâr beklentisi, yeni bir anlaşma dedikodusu) haberin kendisi gelmeden önce yükselmesini ifade eder. Haber resmi olarak açıklandığında (“gerçekleştiğinde”) ise, beklenti sırasında alım yapan yatırımcıların kârlarını realize etmek için satışa geçmesiyle fiyatın genellikle düşmesidir. Bu yüzden “beklenti bitti” tabiri sıkça kullanılır.

• Bıktırma Politikası (Silkeleme): Özellikle sığ hisselerde “tahtacı” veya büyük oyuncular tarafından uygulandığına inanılan bir stratejidir. Fiyatı belirli bir dar aralıkta uzun süre baskılayarak veya küçük düşüşlerle küçük yatırımcıları bezdirip, umutlarını kestirip hisselerini sattırmayı amaçlar. Amaç, hisseyi yükseltmeden önce “zayıf elleri” veya “sabırsızları” oyundan düşürmek ve onların hisselerini toplamaktır. “Silkeleme” ile eş anlamlı olarak kullanılır.

• Batmak: Yatırımcı argosunda, bir veya birkaç hissede yapılan yatırımlar sonucunda sermayenin tamamının veya çok büyük bir kısmının kaybedilmesi durumudur. Bu, bir şirketin resmi olarak “iflas” etmesinden farklı olarak, yatırımcının kişisel portföyünün sıfırlanmasını ifade eden, duygusal yükü ağır bir tabirdir.

• Borsacı: Genellikle piyasaları aktif olarak takip eden, sık alım-satım yapan, grafikleri ve teknik analizi yakından izleyen, piyasa dinamiklerine hakim kişiler için kullanılan bir sıfattır. “Yatırımcı” kelimesine göre daha kısa vadeli ve daha spekülatif bir çağrışımı olabilir. “Eski toprak borsacı” gibi tabirler, piyasada tecrübeli kişileri tanımlamak için kullanılır.

• Betoncu: Borsa argosunda, portföyünü ağırlıklı olarak çimento ve inşaat sektörü şirketlerinin hisselerine (“beton hisseleri”) yatıran yatırımcı kitlesi için kullanılan bir lakaptır. Özellikle büyük altyapı projeleri ve kentsel dönüşüm dönemlerinde bu yatırımcı grubu ve hisseleri popüler hale gelir.

• Boşaltmak (Malı Boşaltmak): Bir hisse senedinde, büyük yatırımcıların veya “tahtacının” ellerindeki yüklü miktardaki lotları yoğun bir şekilde satarak pozisyonlarını kapatması eylemidir. Genellikle fiyatın tepe noktalara ulaştığı düşünüldüğünde veya olumsuz bir gelişme öncesinde gerçekleşir. Bu eylem, genellikle fiyat üzerinde sert bir satış baskısı yaratır ve “malı küçük yatırımcının kucağına bıraktılar” gibi ifadelerle birlikte kullanılır.

Borsa İstanbul’a (BIST) Özgü Piyasa Terimleri

A Harfi

• Alt Pazar: Borsa İstanbul’da, Ana Pazar’a göre daha düşük halka açıklık ve piyasa değeri kriterlerine sahip şirketlerin hisselerinin işlem gördüğü pazar.

• Açılış Seansı: Borsa İstanbul’da normal seans başlamadan önce, emirlerin toplanarak tek bir açılış fiyatının belirlendiği özel işlem seansı.

• Açığa Satışa Konu Olan Paylar: Borsa İstanbul tarafından belirli dönemlerde ilan edilen ve yatırımcıların açığa satış işlemi yapmasına izin verilen hisse senetlerinin listesi.

B Harfi

• BİAŞ (Borsa İstanbul A.Ş.): Bu, Borsa İstanbul’un resmi ticari unvanı ve kurumsal kimliğidir. “Borsa İstanbul” bir marka ve piyasanın adı iken, BİAŞ, bu piyasayı işleten, düzenleyen ve yöneten anonim şirketin kendisidir. Bir şirketin “Borsa’ya kote olması” aslında hisselerinin BİAŞ tarafından yönetilen piyasalarda işlem görmesi anlamına gelir.

• BISTECH: Borsa İstanbul’un tüm piyasalarında kullanılan teknolojik altyapı ve yazılım sisteminin adıdır. Nasdaq işbirliği ile geliştirilen bu sistem; emir iletimi, eşleştirme, veri yayını, takas ve risk yönetimi gibi tüm kritik operasyonları yürütür. Sistemsel bir yavaşlama veya teknik arıza durumunda adı geçen sistem BISTECH’tir.

• BIST TÜM Endeksi (XUTUM): Borsa İstanbul Pay Piyasası’nda yer alan Yıldız Pazar, Ana Pazar ve Alt Pazar’daki tüm hisse senetlerinin ortak performansını ölçen en kapsamlı endekstir. BIST 100 sadece en büyük 100 şirketi temsil ederken, BIST TÜM endeksi, küçük ve orta ölçekli şirketler dahil olmak üzere piyasanın genelinin gidişatını gösterir. Bu yüzden piyasanın “genişliğini” anlamak için kullanılır.

• BIST Bankacılık Endeksi (XBANK): Sadece Borsa İstanbul’da işlem gören bankacılık sektörü şirketlerinin hisselerinden oluşan sektörel bir endekstir. Türkiye ekonomisi ve BIST 100 endeksi üzerindeki yüksek ağırlığı nedeniyle en yakından takip edilen endekslerden biridir. Bankaların performansı, genellikle piyasanın genel yönü hakkında güçlü bir öncü gösterge olarak kabul edilir.

• Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP): Borsa İstanbul bünyesinde, sözleşmeye dayalı türev araçların (vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri) alınıp satıldığı organize piyasadır. Yatırımcılar burada BIST 30 Endeksi, Dolar/TL, ons altın gibi dayanak varlıkların gelecekteki fiyatları üzerine pozisyon alabilirler. Borsa İstanbul’un en dinamik ve kaldıraçlı piyasalarından biridir.

İleri Düzey Akademik ve Kurumsal Finansman

A Harfi

• Asimetrik Bilgi (Asymmetric Information): Bir finansal işlemin taraflarından birinin, diğerine göre çok daha fazla veya daha iyi bilgiye sahip olması durumu. (Örn: Şirket yöneticilerinin, küçük yatırımcılara göre şirket hakkında daha fazla bilgiye sahip olması). Bu durum, “insider trading” (içeriden öğrenenlerin ticareti) gibi yasa dışı faaliyetlere zemin hazırlayabilir.

• Ajans Maliyeti / Vekalet Maliyeti (Agency Cost): Şirket yöneticilerinin (vekil/ajan) kendi çıkarlarını, şirket sahiplerinin (asıl) çıkarlarının önüne koymasıyla ortaya çıkan potansiyel çatışmalar ve bu çatışmaları önlemek veya denetlemek için katlanılan maliyetler.

• Amortize Edilmiş Maliyet (Amortized Cost): Özellikle borçlanma araçlarının (tahvil vb.) bilançoda gösterildiği bir değerleme yöntemi. Varlık veya borcun, etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak vade sonuna kadar olan değerini ifade eder.

B Harfi

• Hisse Geri Alımı (Share Buyback / Stock Repurchase): Bir şirketin, kendi hisselerini açık piyasadan veya doğrudan hissedarlardan satın alarak dolaşımdan çekmesi işlemidir. Bu, şirketlerin ortaklarına nakit döndürmesinin bir yoludur ve genellikle temettüye bir alternatif olarak görülür. Temel amaçları şunlardır:

  1. Dolaşımdaki hisse sayısını azaltarak Hisse Başına Kâr’ı (EPS) yapay olarak artırmak.

  2. Yönetimin, hisselerin piyasada “ucuz” olduğunu düşündüğüne dair piyasaya güçlü bir sinyal göndermek.

  3. Fazla nakdi verimli bir şekilde kullanmak.

• Tahvil Derecelendirmesi (Bond Rating): S&P, Moody’s, Fitch gibi bağımsız kredi derecelendirme kuruluşları tarafından, bir şirketin veya devletin ihraç ettiği tahvillerin anapara ve faiz ödemelerini zamanında yapma kabiliyetini (kredi riskini) değerlendiren bir not sistemidir. Bu notlar (“AAA”, “BB+”, “C” gibi), yatırımcılara tahvilin risk seviyesi hakkında bir fikir verir ve doğrudan şirketin borçlanma maliyetini etkiler. Not ne kadar yüksekse, risk o kadar düşük ve ödenecek faiz de o kadar az olur.

• Köprü Kredisi (Bridge Loan): Bir şirketin, kalıcı ve uzun vadeli bir finansman sağlamadan önce ortaya çıkan kısa vadeli bir nakit ihtiyacını karşılamak için kullandığı geçici bir kredidir. Genellikle bir birleşme ve devralma (M&A) işlemi sırasında veya büyük bir sermaye artırımı/tahvil ihracı öncesindeki “köprü” dönemde kullanılır. Kısa vadeli ve acil olduğu için faiz oranları genellikle standart kredilerden daha yüksektir.

• Nakit Yakma Hızı (Burn Rate): Özellikle henüz kâra geçmemiş, büyüme odaklı teknoloji şirketleri ve startup’lar için kullanılan kritik bir metriktir. Şirketin, operasyonlarını sürdürmek için aylık veya yıllık olarak ne kadar nakit harcadığını (yaktığını) gösterir. Negatif nakit akışının hızıdır. Yatırımcılar bu oranı, şirketin mevcut nakdiyle daha ne kadar süre hayatta kalabileceğini (bu süreye “runway” denir) hesaplamak için kullanır.

• Borçsuz Finansman (Bootstrap Financing): Bir şirketin, dışarıdan herhangi bir borç veya özkaynak yatırımı (melek yatırımcı, risk sermayesi vb.) almadan, sadece kurucularının kişisel birikimleri ve şirketin kendi operasyonlarından elde ettiği ilk gelirlerle finanse edilmesidir. Bu yöntem, kurucuların şirket üzerindeki tam kontrolünü ve sahipliğini korumasını sağlar ancak şirketin büyüme hızını ciddi şekilde sınırlayabilir.

Spesifik Ürün ve Varlık Terimleri

A Harfi

• Anapara Korumalı Fon: Yatırımcının başlangıçta yatırdığı anaparanın, fonun vadesi sonunda belirli şartlar altında geri ödenmesini garanti eden bir yatırım fonu türü. Genellikle riskten kaçınan yatırımcılar hedeflenir.

• Artan Kuponlu Tahvil (Step-Up Bond): Vade süresi boyunca kupon faiz ödemesi oranı periyodik olarak önceden belirlenmiş bir takvime göre artan tahvil türü.

B Harfi

• Borsa Yatırım Fonu (BYF) (Exchange Traded Fund – ETF): Bir endeksi, sektörü veya emtiayı (örneğin, BIST 30, bankacılık sektörü, altın) baz alan ve payları aynı bir hisse senedi gibi borsa seans saatleri içinde anlık olarak alınıp satılabilen yatırım fonlarıdır. Tek bir hisse alır gibi, aslında o hissenin içinde bulunduğu tüm sepete (örneğin, BIST 30’daki 30 hissenin tamamına) tek bir işlemle yatırım yapma imkânı sunar. Düşük maliyetleri ve portföyü kolayca çeşitlendirme imkânı sağlaması nedeniyle tüm dünyada ve Türkiye’de popülerliği hızla artmaktadır.

• Bireysel Emeklilik Sistemi (BES): Kişilerin, aktif çalışma dönemleri boyunca düzenli olarak birikim yapmalarını ve bu birikimlerini çeşitli fonlarda (hisse senedi, tahvil, altın vb.) değerlendirerek emeklilik dönemlerinde ek bir gelir elde etmelerini sağlayan, devlet tarafından vergi avantajlarıyla desteklenen özel bir tasarruf ve yatırım sistemidir. Özellikle %30 Devlet Katkısı teşviki ile öne çıkar. Bir yatırımcı, BES sözleşmesi içindeki fon dağılımını kendi risk algısına göre belirleyebilir.

• Brent Petrol (Brent Crude): Dünya genelinde petrol fiyatları için en önemli iki referans noktasından (benchmark) biridir (diğeri WTI – West Texas Intermediate). Kuzey Denizi’nden çıkarılan bu petrol türü, küresel petrol arzının büyük bir bölümünün fiyatlandırılmasında kullanılır. Brent petrolün varil fiyatındaki değişimler, sadece enerji şirketlerini değil, aynı zamanda ulaştırma maliyetlerinden enflasyona, dolayısıyla tüm dünya ekonomilerini ve borsalarını doğrudan etkileyen kritik bir ekonomik göstergedir.

• Banka Bonosu: Bankaların, kendi kaynak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ihraç ettikleri, genellikle 1 yıldan kısa vadeli borçlanma senetleridir. Yatırımcı bu bonoyu satın alarak aslında bankaya belirli bir süreliğine borç vermiş olur ve vade sonunda anaparasını ve faizini geri alır. Hazine bonolarına göre genellikle biraz daha yüksek faiz getirisi sunarlar çünkü devlet riskine ek olarak bankanın kendi kredi riskini de içerirler.

• Brady Tahvili (Brady Bond): 1980’lerdeki borç krizinin ardından, gelişmekte olan ülkelerin (Meksika, Brezilya, Arjantin gibi) vadesi geçmiş banka kredilerini, ABD Hazine tahvilleri ile teminat altına alınmış yeni ve daha likit tahvillerle değiştirmelerini sağlayan özel bir borçlanma aracıdır. Adını, dönemin ABD Hazine Bakanı Nicholas Brady’den alır. Gelişmekte olan ülke borçlanma piyasalarının (emerging market debt) doğuşunda ve kurumsallaşmasında bir dönüm noktası olarak kabul edilir.